Epoki literackie
Pobierz program Język polski- Epoki literackie: Barok
Aplikacja na telefon komórkowy
WYMAGANIA:
wyświetlacz o szerokości nie mniejszej niż 128pikseli
JAVA,
Ten materiał ułatwi Ci naukę w autobusie, tramwaju w pociągu. Nie musisz wyjmować książki, masz to w Swojej komórce…Wystarczy, że komórka obsługuje JAVA oraz ma wyświetlacz o szerokości, co najmniej 128 pikseli.
Przykładowy zrzut działającej aplikacji
Język polski- Epoki literackie: Barok
Barok - główny kierunek w kulturze środkowo- i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się od końca XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Kontrreformacja (reforma katolicka) - Prąd religijny powstały w Kościele katolickim, będący próbą zahamowania szerzącej się reformacji i odzyskania pozycji Kościoła rzymskokatolickiego. Należy tu odróżnić pomiędzy kontrreformacją a odnową Kościoła rzymskokatolickiego. Kontrreformacja została zapoczątkowana ekskomuniką Marcina Lutra w roku 1520. Jej ostatecznym celem było powstrzymanie rozwoju protestantyzmu a następnie fizyczna likwidacja protestantów i odzyskanie utraconej pozycji Kościoła rzymskokatolickiego. Dzieło reformy Kościoła rzymskokatolickiego zapoczątkował zwołany w 1545 roku Sobór Trydencki. Na którym uchwalono między innymi dekrety potępiające innowierców i ustalono strategię działania Kościoła rzymskokatolickiego.
Empiryzm- doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego. koncepcja empiryzmu została wysunięta przez Francisa Bacona(1561-1626)
Racjonalizm - to filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z których poprzez dedukcję można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od Kartezjusza (1596-1650).
Absolutyzm poznawczy w filozofii, przeciwny do relatywizmu pogląd poznawczy oraz twierdzący, że istnieje prawda absolutna - tzn., że prawda jest jedna i obowiązuje wszystkich, niezależnie od tego, czy ktoś potrafi w danej chwili do niej dotrzeć czy nie. Tak rozumiany absolutyzm jest obecny w wielu doktrynach religijnych, a także w wielu systemach filozoficznych. Przeważnie w systemach takich za prawdę absolutną przyjmuje się podstawowe założenia danego systemu/doktryny i wszystko, co stoi w sprzeczności z tymi założeniami, odrzuca się, często bez sprawdzania stanu faktycznego jako fałsz.
Sarmatyzm - barokowa formacja kulturowa w Polsce od końca XVI do schyłku XVIII w. Opierał się na micie, jakoby szlachta polska miała pochodzić od Sarmatów - starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach szlachta miała odziedziczyć umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę. Odegrał on ważną rolę w barokowej literaturze polskiej i miał ogromny wpływ na kształtowanie umysłowości, obyczajowości i ideologii polskiej szlachty.
Nurt sarmacki: oparty na sarmatyzmie, czyli typie kultury szlacheckiej ukształtowanej w okresie baroku. Podstawą tego nurtu był mit szlachecki, zwany sarmatyzmem (pogląd, według którego szlachta polska wywodzi się od Sarmatów, starożytnego plemienia, zamieszkującego przed wiekami ziemie polskie).
Poezja nurtu sarmackiego nie wyróżniała się zbyt wysoką wartością artystyczną. Była uprawiana raczej na użytek domowy, zaściankowy, a także dla rozrywki. Pisarze - Sarmaci, zgodnie z duchem czasu tworzyli w stylu kwiecistym, używali mowy potocznej, a tematy czerpali z bieżącego życia.
Nurt sarmacki kształtował się głównie w dwóch odmianach:
(1) Poprzez nawiązanie do sarmatyzmu renesansowego. Jego przedstawicielem był Wacław Potocki. Podkreślał w swoich dziełach potrzebę patriotyzmu- pierwotnie sarmatyzm odwoływał się właśnie do tych cech. Wydał dwa zbiory wierszy "Ogród fraszek" i "Moralia", w wierszu "Nierządem Polska stoi" poeta krytykuje życie szlachty, jej chciwość i prywatę, zwraca uwagę na niestałość prawa osłabiającą państwo
(2) Model typowej, przeciętnej mentalności szlacheckiej, ukazujący zderzenie pozytywnych i negatywnych elementów sarmatyzmu, np.: "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska.
Nurt dworski Nurt dworski z niechęcią odnosił się do rodzinnych, polskich tradycji. Dążył do kunsztownego, ozdobnego wyrażania myśli: używano zaskakujących konceptów, kontrastowych obrazów oraz gromadzono środki stylistyczne. ta w większości była przeznaczona dla ludzi wykształconych, o wyrobionym smaku artystycznym. Szokowała swą tematyką i treścią. Była jednak to poezja lekka, łatwa i przyjemna.
Nurt plebejski - występował w miastach. Symbolem jest Sowizdrzał bohater w tej poezji. Postać złośliwego błazna-psotnika i figlarza, będącego uosobieniem mądrości ludowej oraz plebejskiego - często rubasznego - humoru, wywodząca się z folkloru północnych Niemiec. Jan z Kijan( pseudonim nieznanego polskiego poety) jest czołowym twórcą literatury sowizdrzalskiej.
Kartezjusz (1596 -1650) - francuski matematyk, filozof i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII w., uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej. Jako filozof Kartezjusz był skrajnym racjonalistą. Próbował on różnych doświadczeń by zastosować do filozofii swoją, wziętą z matematyki zasadę znalezienia podstawowego aksjomatu, który by był absolutnie pewny i od którego można by wywieść drogą dedukcji resztę systemu. Analizując podstawy wszystkich sobie znanych systemów filozoficznych, zauważył, że niemal dla każdego stwierdzenia filozoficznego można sformułować jego antytezę i że nie ma sposobu aby ustalić, które z tych twierdzeń jest prawdziwe. Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć jest to, że w danym momencie myślimy. Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się więc jego punktem wyjścia. Idąc drogą dedukcji z faktu że istnieje myślenie można wysnuć wniosek, że istnieje też coś co myśli, czyli ja sam. Ta prosta idea została przedstawiona po raz pierwszy w Rozprawie o metodzie (1637): myślę, więc jestem; znana jest dziś przede wszystkim jej łacińska wersja, Cogito ergo sum.
Blaise Pascal (1623-1662)- francuski filozof, matematyk, pisarz i fizyk. W filozofii Pascal był następcą Kartezjusza i wyznawcą idei św. Augustyna. Krytykował panteizm (poglądy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne utożsamiające Boga ze światem, często rozumianym jako przyroda) i monizm (w szerszym znaczeniu monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak głosi, że ich natura jest taka sama).
Proponował rozróżniać pojmowanie, które się odnosi do "serca", rozumianego jako poznanie intuicyjne obok rozumowania, które się odnosi do umysłu. Głosił, że są prawdy, które uzasadnia serce, a nie uzasadnia rozum i że umysł orientujący się według serca jest umysłem subtelnym (esprit de finesse). Zarówno rozum, jak i pojmowanie są skazane na samoograniczanie się, bo nie możemy się obejść ani bez ścisłych definicji odkrywanych przez rozum, ani bez zasad odkrywanych przez serce.
Najważniejszą decyzją serca było przyjęcie wiary. Decyzję tę opisuje jako zakład, zwany później "zakładem Pascala". Podejmując decyzję o istnieniu Boga człowiek ma do wygrania - przyjmując jego istnienie - nieskończoność; jeśli Bóg nie istnieje człowiek ma i tak do dyspozycji marną skończoność. Zapoczątkował w ten sposób nowy kierunek w filozofii - fideizm.
Baruch Spinoza(1632- 1677) - filozof niderlandzki zafascynowany z jednej strony mistycyzmem i panteizmem Majmonidesa (1135- 1204; żydowski filozof), a z drugiej najnowszymi w jego czasach prądami filozoficznymi, czyli racjonalizmem Kartezjusza i naturalizmem Hobbesa.
Jego programem filozoficznym było pogodzenie tych wszystkich prądów w jednolity i spójny system. Od Majmonidesa przejął on głęboką wiarę w jedność całego bytu (monizm), od Kartezjusza - fascynację matematyką i koncepcję znalezienia racjonalnego i nie do obalenia punktu początkowego wszelkich rozumowań, zaś od Hobbesa przejął wiarę, że dobry system filozoficzny nie może stać w sprzeczności z namacalnymi faktami z codziennego życia.
Podejście do problemów filozoficznych polegało na formułowaniu tzw. założeń pisanych w formie matematycznych pewników, generowaniu z nich twierdzeń, dowodzeniu ich na sposób matematyczny i wreszcie konfrontowaniu wniosków z tych twierdzeń ze znanymi sobie faktami. Tę metodę filozofowania nazwał more geometrico, gdyż przypominała ona konstrukcję geometrii Euklidesa, w której z kilku pewników tworzy się całą rozbudowaną naukę.
'DON KICHOT' Cervantesa (powieść pisana w latach 1605-15) był na przestrzeni stuleci przedmiotem rozlicznych dyskusji literackich, nieraz wypowiadano o nim sprzeczne opinie, spierano się o interpretacje. Uważa się, że każdy z setek epizodów można rozumieć dosłownie lub doszukiwać się w nim ukrytych sensów, metafor, alegorii czyli wypowiedzi o odmiennym niż znaczenie sensie.
Można Don Kichota uznać za rodzaj powieści z kluczem, przynoszącej szereg głębokich myśli, rozważań filozoficznych. Odwołanie się do parodii z pewnością służyło tez obronie autora przed ówczesną, bardzo surową cenzurą kościelną i świecką.
Don Kichote to satyra na romanse rycerskie, niebywale popularne i bezskutecznie zwalczane, uważane za szkodliwe, siejące spustoszenie w umysłach współczesnych ludzi. Utwór Cervantesa ośmiesza owe romanse, wiele przygód ukazuje w karykaturalny, groteskowy sposób. Równocześnie jednak fantastyczne przygody Don Kichota są pełne poezji, bohater ma też wiele zdecydowanie pozytywnych cech: jest bezinteresowny, rycerski, szlachetny, wrażliwy na krzywdę.
W utworze trudno jest poprowadzić ostrą granicę pomiędzy fantastyką i realnością, pomimo, że te dwa światy są ze sobą stale przeciwstawiane sobie. Podobnie przedstawiani są główni bohaterowie Don Kichota i Sanczo Pansy - pierwsza idealistyczna, poruszająca się w świecie fantazji, złudzeń, druga zaś bardzo praktyczna, twardo stająca na ziemi, zdroworozsądkowa, wyrastająca bezpośrednio ze znajomości realiów.
Świat można widzieć rozmaicie, powiada Cervantes, wszystko zależy od patrzącego. Można w Dulcynei zobaczyć zwykłą wiejską dziewczynę, ale i można ją uznać za wyśnioną, pełną cnót damę bez skazy. Można we fryzjerskiej misce zobaczyć złocisty hełm Membrena. Autor nie rozstrzyga, kto ma rację i kto myli się: błędny rycerz czy jego giermek? Żadnej z tych postaw nie można z góry przekreślać, odmawiać jej sensu, znaczenia w życiu człowieka.
Cały świat tej powieści jest jakby zaczarowany, ma wymiar magiczny. Przegrywają w nim obaj bohaterowie: rycerz nie może zrealizować swych ideałów, giermek zaś zdobyć wymarzonego bogactwa. Marzenia (dążenia) Don Kichota nie zasługują wyłącznie na kpiny. Liczne obrazy, sceny z don Kichota są wciąż obecne i w naszej świadomości, stały się powszechnie czytelnymi symbolami - np. walka z wiatrakami, czy donkiszoteria rozumiana jako samotne zmaganie z całym światem toczone w imię słusznej sprawy, w obronie słabych, skrzywdzonych.
Symbolem takiej postawy, buntu, niezgody na zastany kształt świata i wiary w utopię jest właśnie Don Kichot. Stało się tak w znacznej części wbrew intencjom autora próbującego, głównie w drugiej części dzieła, przede wszystkim ośmieszyć swego bohatera.
Świętoszek - komedia francuskiego dramaturga Moliera, wystawiona po raz pierwszy w 1664 roku. Jest to najważniejsze i najbardziej znane dzieło tego autora. Swój rozgłos zawdzięcza nie tylko walorom artystycznym, ale także skandalowi, jaki wywołało w XVII wiecznej Francji wykpienie hipokryzji religijnej. Jest dziełem piętnującym często spotykane w siedemnastowiecznej Francji zjawiska, takie jak fałszywa, powierzchowna pobożność, obłuda czy interesowanie się życiem innych.
Jest to również satyra na stosunki służby i jej pracodawców. Ciekawą postacią z tego punktu widzenia jest Doryna, służąca Marianny. Rezolutna kobieta często wykazuje się swoim złośliwym poczuciem humoru, przez co ożywia akcję. Zachowuje się jak członkini rodziny Orgona. Jawnie przeciwstawia się Pani Pernelle, kpi z pana domu i buntuje Mariannę przeciwko niemu. Nie znosi Tartuffe'a (tytułowy bohater) i jako jedyna mówi mu to wprost. Dobry humor nigdy jej nie opuszcza. Można powiedzieć, że postać ta jest ustami Moliera, wypowiada jego poglądy na zastaną, zakłamaną i obłudną rzeczywistość.
Świętoszek to utwór, który nadal w XXI wieku bawi nie tylko swym humorem, lecz i poruszaną problematyką, aktualną od czasów najstarszych.
Pamiętnik Paska (prawdopodobnie spisane 1690-1695) napisane są pięknym stylem gawędziarskim, który wyćwiczył sobie autor podczas wesołych biesiad w gronie znajomych i przyjaciół. Pełno w nich humoru, są żywe i barwne. Zdania długie, budowane zgodnie z zasadami składni łacińskiej oraz częste makaronizmy są też charakterystyczne dla mowy ówczesnej szlachty.
Makaronizmem nazywa się wyraz, zwrot lub konstrukcję składniową obcego języka wplecione w wypowiedź w rodzimym języku. W "Pamiętnikach" Paska mamy wiele takich łacińskich wtrąceń - są to latynizmy. Szlachta polska stosowała je z upodobaniem, chcąc w ten sposób podkreślić swoją "uczoność".
Największym walorem "Pamiętników" Paska jest barwność, szczerość wypowiedzi autora oraz autentyzm językowy. Dzięki tym cechom utwór stał się dokumentem językowym i świadectwem obyczaju szlachty polskiej. Choć autora trudno uznać za wzór osobowy, to jednak jego dzieło zachwyciło już romantycznego poetę Zygmunta Krasińskiego, który stwierdził: "Gdybyśmy więcej takich Polaków mieli, mielibyśmy oryginalną literaturę, różną od wszystkich europejskich". Pozytywistyczny pisarz, Henryk Sienkiewicz uformował styl Zagłoby (i nie tylko Zagłoby) na stylu Paska.
Mikołaj Sęp - Szarzyński (1550-1581) za najbardziej reprezentatywne można uznać wiersze z cyklu sonetów. Już same ich tytuły oddają istotę rzeczy: "O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego", "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem", "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego". Wyrażają one rozterki i niepokoje człowieka zawieszonego między Bogiem, światem a ciemnością. Kondycja duchowa człowieka jest trudna do utrzymania, ponieważ istota ludzka jest wątła, rozdwojona w sobie. Dlatego życie jednostki to ciągła walka, nie dająca szczęścia. Przemijanie, śmierć to zjawiska, które burzą harmonię świata, a życie czynią nieustanną wojną o przetrwanie. Jedyną ostoją człowieczeństwa jest wtedy Bóg, jako jedyny dający pocieszenie.
Daniel Naborowski (1573-1640) jeden z wybitniejszych polskich poetów barokowych. Pisze o człowieku, jego życiu oraz czasie -jego niszczącej sile.
W wierszu "Krótkość żywota" podkreśla nietrwałość ludzkiego życia, przemijalność całych pokoleń człowieka. Wiersz zmusza do refleksji nad sprawą, o której człowiek nie pamięta i nie chce sobie jej uświadomić, a jest nią fakt, że człowiek jest śmiertelny, a życie to bezustanne przemijanie i dążenie do nieuchronnej śmierci.
Naborowskiego fascynowało zjawiska przemijania, czasu, nicości i śmierci. Wiersz "Cnota - grunt wszystkiemu" zaczyna od słów "nic to, cóż jest niczym". "Niczym" są różne ziemskie wartości, do których człowiek przykłada wagę, są nietrwałe (uroda kobiet, bogactwo, pyszne jadło, kosztowny pałac). Inaczej jest z cnotą. "Cnota" rozumiana jako prawość życia i wierność Bogu. Tylko to zapewnia nieśmiertelność i ogranicza wewnętrzny niepokój.
Takie refleksje są powtórzone w wierszu "Marność". Życie ludzkie według Naborowskiego jest marnością, czyli niczym wobec śmierci. W utworach tego poety motyw przemijania nabiera akcentów dramatycznych, wzmacnia się motyw melancholii, świat odczuwany jest jako dręcząca zagadka. Naborowski zauważa bezsilność człowieka wobec potęg.
