Epoki literackie
Pobierz program Język polski- Epoki literackie: Dwudziestolecie międzywojenne
Aplikacja na telefon komórkowy
WYMAGANIA:
wyświetlacz o szerokości nie mniejszej niż 128pikseli
JAVA,
Ten materiał ułatwi Ci naukę w autobusie, tramwaju w pociągu. Nie musisz wyjmować książki, masz to w Swojej komórce…Wystarczy, że komórka obsługuje JAVA oraz ma wyświetlacz o szerokości, co najmniej 128 pikseli.
Przykładowy zrzut działającej aplikacji
Język polski- Epoki literackie: Dwudziestolecie międzywojenne
Dwudziestolecie międzywojenne - okres między odzyskaniem niepodległości przez Polskę (11 listopada 1918) a wybuchem II wojny światowej. Oficjalnie za Święto Odzyskania Niepodległości uważany jest dzień 11 listopada. W dniu tym na prośbę Rady Regencyjnej Józef Piłsudski objął urząd dowództwa Wojska Polskiego.
Wpływ wydarzeń 1918 r na literaturę polską.
Odzyskanie niepodległości przez Polskę i zmienione warunki polityczne wpłynęły na ideowe i artystyczne oblicze literatury. Zmieniają się głoszone idee, poglądy, problematyka utworów. W latach niewoli literatura była czynnikiem integrującym naród w sensie politycznym i kulturalnym. Podtrzymywała w narodzie wiarę w lepszą przyszłość, wskazywała drogę ku wolności, nawoływała do czynu zbrojnego, bądź zachęcała do wytrwałej pracy organicznej jako niezbędnego warunku przetrwania niewoli. Kierowała uwagę społeczeństwa w stronę ludu, przeszłości narodowej, by stamtąd czerpać oparcie moralne, siły do walki i nadzieję na lepsze jutro.
Pesymizm- postawa wyrażająca się w skłonności do dostrzegania tylko ujemnych stron życia, negatywnej oceny rzeczywistości oraz przyszłości. Jako filozoficzna postawa wobec Świata pesymizm pojawia się w szkole cyrenejskiej w V w. p.n.e. jako przeciwieństwo hedonizmu. Pesymizm to także pogląd filozoficzny, który charakteryzuje brak wiary w przyszłość, w postęp społeczny, w celowość życia i jego wartości.
Katastrofizm - dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji, całkowite zatracenie wartości, które stoją u podstaw człowieczeństwa, przejawiające się w literaturze i sztuce fin de siecle'u, dwudziestolecia międzywojennego, okresu II wojny światowej, a także powojennego.
Nawiązuje do wizyjnej liryki romantycznej, ukazując obrazy zbliżającej się zagłady świata. Polski katastrofizm jest silnie związany z historią, wyraźny w twórczości Czechowicza, Sebyły, wczesnych wierszy Miłosza, Zagórskiego i poetów generacji wojennej, m.in.: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Różewicz. Wydarzenia w polskiej poezji (m.in. Żagary) określane są mianem apokalipsy przeczuwanej. Pewne akcenty katastroficzne można odnaleźć także u Witkacego i nawet w czystym romantyzmie np. u Krasińskiego.
Behawioryzm, kierunek w psychologii XX w., popularny szczególnie w USA. Polega na odrzuceniu pojęcia świadomości oraz introspekcji jako metody subiektywnej i na badaniu wyłącznie bodźców bądź ich układu (sytuacji) i reakcji fizjologicznych im odpowiadających, czyli na analizie obiektywnego zachowania się człowieka lub zwierzęcia.
Psychoanaliza - zbiór teorii dotyczących struktury psychiki człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów psychicznych. Tworzenie psychoanalizy rozpoczął Zygmunt Freud w latach dziewięćdziesiątych XIX w.
Fenomenologia - XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównym twórcą i reprezentantem jest Edmund Husserl, a także wytworzona przez ten kierunek metoda badań filozoficznych stosowana przez filozofów egzystencji.
Kubizm - Kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się we Francji na początku XX wieku. Prekursorami kubizmu byli Pablo Picasso i Georges Braque. Po raz pierwszy określenia kubizm użył krytyk sztuki Louis Vauxcelles. W języku francuskim brzmi ono cubisme i pochodzi od łacińskiego słowa cubus co oznacza kostka lub sześcian. Ten termin przyjął się i szybko wszedł do powszechnego użytku, jednak twórcy tego kierunku długo unikali jego stosowania.
Ekspresjonizm - terminu tego po raz pierwszy użył dla oznaczenia swojej sztuki francuski malarz J. A. Herve w 1901 roku nadając tę nazwę cyklowi swoich obrazów wystawionych w Salonie Niezależnych. Kierunek w sztuce rozwinął się na dobre na początku XX w. w Niemczech, ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIX w.: Vincenta van Gogha, Edwarda Muncha, Jamesa Ensora i Paula Gauguina, których można określić jako prekursorów ekspresjonizmu.
Surrealizm (zwany także nadrealizmem) - kierunek w sztuce powstały w 1924 we Francji, początkowo występujący wyłącznie w literaturze, później w sztukach plastycznych, filmie i teatrze. Termin ten stworzył w 1917 roku Guillaume Apollinaire.
Abstrakcjonizm jest to kierunek we współczesnych sztukach plastycznych , który charakteryzuje się wyeliminowaniem wszelkich przedstawień mających bezpośrednie odniesienie do form lub przedmiotów obserwowanych w naturze. Jest to sztuka abstrakcyjna, bezprzedmiotowa.
Malarze abstrakcyjni szukali nowych form tj.: linia - plama, pion - poziom, odrzucając figuratywność na rzecz wewnętrznej konstrukcji obrazu układu linii barwnych plam, prostych form geometrycznych. Malarstwo to pragnęło wyzwolić się od tematu, odejść od rzeczywistości, zrezygnować z naśladowania natury.
Grupa "Skamander"- najważniejsze ugrupowanie poetyckie dwudziestolecia międzywojennego; najbardziej wpływowa grupa poetycka.
Program Skamandra - jest grupą programowo bezprogramową. tzn, poeci nie stworzyli i nie chcieli stworzyć żadnego programu. Połączyła ich w grupę poetycką sytuacja kulturowa, w której debiutowali. Mieli świadomość, że tworzą nową poezję; czytelnicy oczekiwali na literaturę, która zrezygnuje ze służby społecznej i pokrzepienia serc.
"Mieszkańcy" Julian Tuwim Bohaterowie to mieszczanie. Mieszczanie to tępa masa ludzi, niemyślący, ograniczeni, dbają tylko o zaspokojenie najprymitywniejszych potrzeb, każdy dzień spędzają tak samo, ich życie jest bezwartościowe, jednostajne, szare. Ci "straszni ludzie" żyją w "strasznych domach", na "strasznych ulicach", Aby oddać prymitywizm mieszczan, wprowadzone są elementy języka potocznego: tyłki, bełkot ludzi, bredzenie, łby o nocniki tłukące.
"Dziewczyna" Bolesław Leśmian dwunastu braci słyszy głos płaczącej dziewczyny, który dochodzi zza muru. Postanawiają rozbić młotami ten mur, ale podczas tej pracy umierają, potem pracują ich cienie, ale gdy cienie umarły, pracowały same młoty. Gdy wreszcie przebiły się przez mur, okazało się, że tam był tylko głos - dziewczyny nie było.
"Do krytyków" Tuwim wskazuje, że w swych wierszach nie należy doszukiwać się ukrytych treści, symboli, jak to robiono w poprzednich epokach. Tuwim pisze prostym językiem o sprawach codziennych, prostym życiu. Wyrażone jest lekceważenie krytyków literackich i opinii publicznej. Radość z życia.
"Rzecz czarnoleska" Wiersz ten świadczy o świadomym powrocie poety do tradycji. Wzorem Tuwima jest Jan Kochanowski. Renesansowy pisarz jest symbolem poezji pełnej ładu, która może rozjaśnić ciemny sens ludzkich spraw. Tuwim bliski jest romantyzmu i symbolistycznemu pojmowaniu poezji, tropiące w świecie jego ukryte prawdy i znaczenia.
"Sitowie" Utwór ten ukazuje nam Tuwima jako prawdziwego wirtuoza słowa. Poeta stara się zbadać relacje zachodzące między rzeczywistością, przyrodą, a poezją odtwarzającą tą rzeczywistość. Umiejętność tworzenia wierszy jest darem, pozwala uchwycić jakiś obraz, moment.
Odkrycie swoistości słowa, nieprzylegającego do "rzeczy" zmieniło stosunek Tuwima do tzw. potocznego języka. Dojrzewało w nim przekonanie o swoistości języka używanego w poezji, ukształtowanego na wielowiekowej tradycji.
"Mistrz i Małgorzata" Michał Bułhakow (1891- 1940) to powieść skłaniająca czytelnika do refleksji nad życiem i wartościami etycznymi. Przedstawiając stosunki społeczne panujące w Rosji. Bułhakow sprzeciwia się systemowi totalitarnemu i powszechnemu zepsuciu moralnemu społeczeństwa, w którym panuje korupcja i donosicielstwo.
Obywateli Moskwy ukazanych w utworze można podzielić na dwie grupy. Pierwsza to ludzie biedni, nie mający wpływu na sytuacje w państwie, dążą oni jedynie do zaspokojenia podstawowych potrzeb i przeżycia do następnego dnia.
Druga grupa to uprzywilejowana elita, która ma możliwość ingerencji w życie polityczne kraju, jest objęta szczególnymi względami, jeśli chodzi o prawo, mieszka w doskonałych warunkach i nie liczy się z pieniędzmi, a spośród innych ludzi wyróżnia ją jedynie posiadanie legitymacji partyjnych.
To nie jest jednak jedyny problem poruszony w powieści. Bardziej destruktywnym i nieetycznym sposobem jest sposób, w jaki ludzie zyskują tzw. awans społeczny. Wysoką pozycje społeczna można jedynie zdobyć dzięki układom, nieuczciwości i łapówkarstwu. Często trzeba się wyrzec własnych poglądów, przekonań i wartości.
Bułhakow maluje obraz kraju, w którym człowiek nie stanowi żadnej wartości. Nie istnieje tu poszanowanie ludzkiej godności, ani prawa do prywatności, gdzie swobodę wypowiedzi ogranicza cenzura. Każdy człowiek zmuszony jest dbać jedynie o siebie i zwykle nie liczy się z innymi. W utworze są jednak także bohaterowie pozytywni, tacy jak Mistrz i Małgorzata.
"Proces" Franz Kafka (1883-1925) jest to surrealistyczna powieść. Pisarz rozpoczął pracę nad nią w roku 1914. Została wydana pośmiertnie, wbrew woli autora, przez jego przyjaciela Maxa Broda, w roku 1925. Nie ma chyba drugiego utworu w historii literatury, o którego interpretację toczono by takie spory, jak w przypadku Procesu. Wynika to z trudności, jakie przed swymi czytelnikami mnożył sam Kafka (nie ukończone fragmenty, zakaz wydania powieści).
Problem stanowi już sama klasyfikacja powieści. Wymienia się trzy formy wyrazu, którym jest ona pokrewna: powieść - parabola, moralitet i traktat teologiczny. O ile część hipotez zazębia się i nawzajem uzupełnia, to niektóre zupełnie się wykluczają. Problem jest o tyle złożony, że niemal każdy czytelnik wysuwa własną, kompilując zwykle kilka najpopularniejszych. Bogactwo interpretacyjne Procesu, świadczy o wybitności i oryginalności utworu.
,,Przedwiośnie" Stefan Żeromski(1864- 1925) - powieść opublikowana w 1925 roku. Przedwiośnie prezentuje przemiany, jakim podlega główny bohater. Na początku części I jest zaprezentowany jako rozpuszczony młody chłopak, nieliczący się z potrzebami innych. Zaciekawiony nadchodzącą rewolucją bierze w niej udział, w czasie starć Turków i Ormian walczy raz po jednej, raz po drugiej stronie.
Wydarzenia dalszej części książki powodują, że Baryka kształtuje własne poglądy i odkrywa swoją tożsamość (także narodową). Symbolizuje to finałowa scena, kiedy idącym w pochodzie robotnikom zastępuje drogę wojskowy kordon - tłum zatrzymuje się, zaś Cezary idzie dalej sam.
Żeromski nakreślił w powieści dwie koncepcje dotyczące zmian w odrodzonym kraju. Pierwszą z nich była wizja Szymona Gajowca - rozwój oparty na pracy i powolnych, rozważnych reformach. Odmienny pogląd reprezentował Antoni Lulek, pragnący przede wszystkim rewolucji komunistycznej w stylu bolszewickim, podkreślając przy tym ciężką sytuację robotników.
Autor przedstawia koncepcję Gajowca jako lepszy sposób naprawy kraju. Jednocześnie w powieści pojawia się pogląd, że robotnicy, którzy w czasie rewolucji zdobędą władzę, nie będą w stanie właściwie pokierować państwem.
,,Granica" Zofia Nałkowska (1884-1954 ) Problematyka Granicy wiąże się przede wszystkim z dziejami jej pierwszoplanowego bohatera, Zenona Ziembiewicza,. Autorka tak skonstruowała główny wątek, że przesłanie ideowe utworu wynika z fabularnej treści. Komentarze autorskie uzupełniające ciąg wydarzeń i przeplatające się z nim - stanowią jedynie dopełnienie i podane zostają w formie zsubiektywizowanych wypowiedzi poszczególnych postaci.
Dzięki takim sposobom narracji powieść nie rozstrzyga jednostronnie żadnego ze stawianych problemów: czy człowiek mieści się w sferze schematu - czy wyjątku, czy funkcjonuje w dziedzinie psychologicznej - czy społecznej, czy jest zdeterminowany - czy wolny. Pozwala to czytelnikowi na samodzielne wyciąganie wniosków wraz ze stopniowym odtwarzaniem wydarzeń oraz z równolegle odsłanianymi motywami postępowania i poglądami poszczególnych postaci.
Nałkowska zdaje sobie sprawę, że wolność jednostki jest wypadkową jej własnych popędów, dążeń i świadomych działań oraz wpływów, nacisków, jakim ta jednostka podlega. W rozumieniu pisarki człowiek jest równocześnie indywiduum i cząstką społeczności.
Obie te funkcje łączą się i uzupełniają. Jednak za ważniejszą uznaje Nałkowska sferę społeczną człowieka; według niej każdy określa się w pełni i ostatecznie dopiero poprzez swój stosunek do innych ludzi, do społeczeństwa, do zbiorowości. Funkcja społeczna posiada znaczenie ważniejsze niż indywidualne pragnienia, dążenia i intencje.
Pisarkę interesuje problem niewspółmierności, która zachodzi pomiędzy subiektywnym, własnym mniemaniem człowieka o sobie a oceną jego osoby dokonaną przez ogół, przez zbiorowość, przez innych ludzi. Nieprzystawalność samooceny i tego, jak postrzegani jesteśmy z zewnątrz, została w powieści doskonale zilustrowana przez zmienność widzenia świata (tych samych postaci i faktów) za pośrednictwem zmieniających się punktów widzenia narratora.
Najdrobniejszy fakt może być rozmaicie traktowany i interpretowany, rzeczy pozornie błahe mogą mieć - z innej perspektywy - zasadnicze znaczenie.
"Noce i dnie", powieść Marii Dąbrowskiej wydana w latach 1931-1934. Powieść przedstawia dzieje kilku pokoleń rodziny szlacheckiej Niechciców (Bogumił Niechcic i Barbara z Ostrzeńskich Niechcicowa) na tle doniosłych przeobrażeń społecznych i politycznych w podwójnej perspektywie: historycznej i egzystencjalnej.
Akcja Nocy i dni rozgrywa się w mieście Kalińcu i Wielkopolsce Wschodniej w latach 1863-1914 (od powstania styczniowego do wybuchu I wojny światowej). Pierwowzorem Kalińca jest Kalisz, rodzinne miasto autorki.
Dąbrowska stosuje w swym utworze tradycyjną formę epickiej narracji. Tradycyjny narrator epicki zna od początku przebieg wydarzeń a to zmusza pisarza do rezygnacji z efektownych zwrotów, zaskoczeń i katastrof, charakterystycznych na przykład dla form dramatycznych. Przedmiot narracji ujmuje autorka jako jednolitą całość, nie wybierając rzeczy mniej lub bardziej ważnych. Swoje sądy i opinie przedstawia autorka w postaci nieosobowych formułek, tak zwanych aforyzmów.
Za pomocą tych aforyzmów autorka interpretuje działania bohaterów, stara się wydobyć i ukazać głębsze przyczyny i sens. Poprzez aforyzmy i na przykładzie jednostkowych losów ludzkich tworzy autorka etyczny system wartości.
Bogumił Niechcic jest reprezentantem postawy moralnej samej autorki. Jest toj bohater typu pozytywistycznego, dla którego istotnym sensem życia jest praca, chęć niesienia pomocy innym, afirmacja życia i wiara w innych ludzi: "Patrząc na jego twarz spoglądało się niby w czysty przestronny dziedziniec, wiodący do bezpiecznego domu". Tak więc Bogumił stanowi pewien ideał moralny, pewien wzór osobowy godny naśladowania.
Barbara Niechcicowa to przeciwieństwo Bogumiła. Barbara, stanowi jaskrawy kontrast z postacią Bogumiła. Najbardziej charakterystyczną cechą Barbary jest "niezgoda na życie", będąca wynikiem niezaspokojonych aspiracji, niewygasłych nadziei i zawiedzionej miłości. Niezwykle charakterystyczny jest jej lęk przed uczestnictwem w życiu, nieufność do ludzi, stałe przeżywanie porażek i nieszczęść, rodzące "wieczny niepokój".
"Ferdydurke" powieść Witolda Gombrowicza jest wielką satyrą społeczno-kulturową, wyszydzającą zacofany system edukacji, naiwną postępowość obyczajową sfer inteligenckich, anachroniczność polskiego dworu i idee sentymentalnego bratania się z ludem. Pełna jest groteski i absurdu. ośmieszając pewne wzorce obyczajowe i kulturowe, prezentuje głównie tematy całej twórczości Witolda Gombrowicza: zagadnienia formy i niedojrzałości. Analizy tych problemów pisarz systematycznie wzbogacał, rozwijał w kolejnych książkach.
W Ferdydurke przedmiotem krytyki stały się dwie odmiany międzywojennej kultury, obyczajowości:
- tradycyjna, reprezentowana przez szkołę oraz ziemiaństwo,
- liberalno - postępowa, której nosicielem jest w powieści rodzina Młodziaków.
W Ferdydurke mowa jest o niedojrzałości ideologicznej materialistów i idealistów, niedojrzałości cywilizacyjnej wyższych warstw społecznych (znakomicie ukazany dwór ziemiański) wobec niższych i pozorach niedojrzałej "postępowości" (Młodziakowie).
Nad wszystkim rozpina się gorset Formy, która poszczególnym postaciom odbiera resztki autentyzmu. W tę Formę trzeba wepchnąć, upupić, przyprawić gębę i zdegradować. A Forma to coś więcej niż konwenans, walka o autentyczność z reguły jest beznadziejna. Prowadzi, co najwyżej, do pseudodojrzałości.
Aktualne pozostają opozycje między formą i chaosem życia, dojrzałością i niedojrzałością, społeczną wyższością oraz niższością. Forma zwycięża próbując deformować innych. Ludzkie postępowanie zależy od form, od tego, jak widzą nas inni, jaką przyprawiają nam gębę. Stale żyjemy w poczuciu trwania poniżej pewnej społecznej formy, wciąż grozi nam upupienie, czyli wepchnięcie w niedojrzałość, niukształtowanie. Zarazem ten stan rzeczy, powiada Gombrowicz, jest źródłem energii umożliwiającej bunt.
Ferdydurke to obraz współczesnego człowieka degradowanego przez innych ludzi, otoczenie, usilnie formatowanego przez rozliczne idee i światopoglądy. Człowieka z jednej strony pragnącego formy skończonej, dojrzałej, z drugiej zaś tęskniącego, choćby podświadomie, za niedojrzałością. Skryci pożądającego niższości, młodości, w którym ukrywa się prawdziwe piękno: zawarte w niespełnieniu, poddaniu.
,,Szewcy" Stanisław Ignacy Witkiewicz. W dramacie Witkacy przedstawił obraz przyszłego społeczeństwa, ukazując również swoje katastroficzne przeczucia na jego temat. Dramat zamyka w sobie namiastkę wyobrażenia pisarza o mechanizacji społeczeństwa prowadzącej do upadku cywilizacji, stanowi krytykę rewolucji, kapitalizmu, komunizmu i faszyzmu.
Witkacy pokazuje społeczeństwo w stanie rewolucyjnych przemian. Przedstawia kolejno trzy przewroty. Pierwszy dokonany jest przez Prokuratora, który posłużył się "Dziarskimi Chłopcami" a symbolizuje on przewrót faszystowski wynikły z podziałów społecznych i niezadowolenia robotników.
Kolejna rewolucja jest przeprowadzona przez szewców dowodzonych przez Sajetana - ta odzwierciedla rządy komunistów. Podobnie jak Prokurator nie potrafią oni rządzić, przepędzają chłopów upominających się o sprawiedliwość, a następnie mordują swego przywódcę. Wydarzenie to często jest kojarzone z "czystkami" mającymi miejsce wśród partyjnych działaczy w Związku Radzieckim.
Trzeci i ostateczny przewrót zostaje dokonany przez Hiper-Robociarza i dwóch dygnitarzy: Towarzysza X oraz towarzysza Abramowskiego, nastaje kolejny system totalitarny, w pełni zmechanizowany.
Struktura formalna Szewców jest oparta na schematycznym wzorze trzech rewolucji przedstawionych w heglowskim następstwie tezy, antytezy i syntezy. Przy końcu aktu pierwszego rewolucja sterowana przez Skurv'yego wprowadza ustrój faszystowski. Przy końcu aktu drugiego rewolucja plebejska wprowadza chłopsko-populistyczną odmianę komunizmu, by w trzecim akcie, w wyniku tych dwóch pierwszych buntów, dokonała się swoista synteza w postaci technokracji. Jest ona nowoczesną postacią społeczeństwa postindustrialnego. Państwo staje się maszyną, której elitę stanowią ludzie w ciemnych garniturach.
Szewcy cierpią z powodu ciężkiej, bezsensownej i bezmyślnej pracy, w której czują się wykorzystywani, upokarzani. Ich ciemiężycielem jest Robert Scurvy, który z obawy przed buntem swoich pracowników, wraz z "Dziarskimi Chłopcami" przeprowadza zamach stanu, dzięki któremu osiąga władzę.
Szewcy zostają zamknięci w "leniwni" i skazani na bezczynność. Buntują się. Przedostają przez przegrodę oddzielającą ich od warsztatu i wracają do, wcześniej nienawidzonej, pracy. Wybucha rewolucja, której zwycięzcami okazują się być szewcy. Pozbywają się ciemiężycieli i swego przywódcy Sajetana.
Wkrótce padają ofiarą kolejnej rewolucji, tym razem technokratycznej i biurokratycznej, niosącej ze sobą całkowitą mechanizację życia społecznego. Jej przywódcą jest Hiper-Robociarz, zaś władzę sprawują Towarzysz X i Towarzysz Abramowski.
